Vì sao chúng ta luôn có cảm giác bị thị trường trêu ngươi?
"Mình mua thì giảm, mình bán thì tăng". Mọi người hầu hết sẽ luôn trải qua ảo giác này trong hành trình đầu tư. Về lâu dài, cảm giác này mang lại những hậu quả nghiêm trọng cho nhà đầu tư.
1- Tác hại của cảm giác “bị thị trường trêu”
Nhà đầu tư sau khi mở tài khoản chứng khoán và bắt đầu đầu tư, hầu hết sẽ được trải nghiệm việc “mua xong giảm, bán xong tăng”, cảm giác này thoạt nhìn tưởng vô hại, nhưng thực chất lại có thể gây nhiều tác động tiêu cực đến tâm lý và kết quả đầu tư.
Khi tin rằng thị trường luôn “ngược ý mình”, nhà đầu tư dễ rơi vào vòng xoáy cảm xúc: mất niềm tin vào bản thân, giao dịch quá nhiều để “sửa sai”, hoặc giữ lệnh lỗ quá lâu vì sợ lặp lại cảm giác cắt lỗ xong giá tăng.
Ví dụ:
- Một nhà đầu tư bán cắt lỗ cổ phiếu HPG ở 26.000đ vì lo ngại giá còn giảm, nhưng sau đó cổ phiếu bật tăng lên 30.000đ. Trải nghiệm này in sâu trong ký ức, khiến lần sau anh ta ngần ngại cắt lỗ ở một mã khác. Kết quả: cổ phiếu kia giảm mạnh hơn, và khoản lỗ trở nên trầm trọng.
- Một nhà đầu tư khác, theo dõi cổ phiếu VPB đã lâu, bỏ thời gian để phân tích doanh nghiệp và thấy là doanh nghiệp tốt để mua, diễn biến giá cổ phiếu cũng cho điểm mua phù hợp. Nhưng NĐT nhớ tới lần trước mua HPG xong thì giảm, nên tiếp tục chờ đợi VPB giảm, kết cục là cổ phiếu tăng mạnh sau đó.
Cảm giác thị trường trêu ngươi chỉ là 1 hiểu lầm, nhưng nếu không giải quyết, nhà đầu tư sẽ sợ hãi khi đầu tư, liên tục rơi vào vòng lặp giữa hối hận và tiếc nuối.
Do đó, việc hiểu rõ điều gì hình thành cũng như cách khắc phục cảm giác này sẽ giúp nhà đầu tư yên tâm và tự tin. Qua đó, có thể giữ cho mình tâm thế bình thản trước những biến động của thị trường.
2- Sự thật về cảm giác “thị trường trêu ngươi”.
Cảm giác này được hình thành bởi 2 lý do chính: Trí nhớ chọn lọc và không có kế hoạch giao dịch.
Trí nhớ chọn lọc
Trong tài chính hành vi, cảm giác này được giải thích bởi lý thuyết trí nhớ chọn lọc (selective Memory). Nội dung lý thuyết như sau:
Bộ não con người không ghi nhớ tất cả sự kiện một cách khách quan. Chúng ta thường có xu hướng nhớ những sự kiện gây cảm xúc mạnh (như tiếc nuối, đau đớn, hay vui mừng quá mức), và bỏ quên hoặc ít chú ý đến những sự kiện bình thường. Trí nhớ chọn lọc sẽ làm ta đánh giá sai tần suất hay xác suất của chúng.
Áp dụng vào trường hợp “Mua xong giảm mà bán xong tăng”
Khi mua xong mà cổ phiếu giảm ngay, cảm xúc tiếc nuối + đau đớn in sâu vào trí nhớ. Khi bán xong mà cổ phiếu lại tăng tiếp, cảm giác “lỡ cơ hội” cũng khiến ký ức đó trở nên nổi bật.
Ngược lại, những lần mua xong tăng hoặc bán xong giảm thường không để lại ấn tượng mạnh bằng, nên chúng ta dễ quên đi.
Do vậy, về lâu dài chúng ta có ấn tượng rằng hiện tượng tiêu cực kia xảy ra thường xuyên, trong khi thực tế nó không nhiều hơn trường hợp ngược lại.
Nói một cách dễ hiểu: Thị trường ngẫu nhiên, nhưng trí nhớ của chúng ta thì không ngẫu nhiên. Chính sự “thiên lệch ghi nhớ” làm chúng ta tin rằng mình luôn gặp “đen đủi” sau mỗi quyết định.
Không có kế hoạch giao dịch
Một nguyên nhân quan trọng khác là việc thiếu các kế hoạch chi tiết. NĐT thường mua vì nghĩ cổ phiếu sẽ còn lên nữa, bán vì cổ phiếu vì tin rằng giá cổ phiếu sẽ giảm.
Nhưng diễn biến giá càng ngắn hạn thì càng ngẫu nhiên, việc giá di chuyện không như kỳ vọng của nhà đầu tư trong một mức độ nào đó là hoàn toàn bình thường. Nhưng nếu không chuẩn bị trước tình huống mua xong giá sẽ giảm hay bán xong giá hoàn toàn có thể tăng thêm 1 đoạn nữa, nhà đầu tư sẽ có cảm giác hối hận, và có nhu cầu muốn sửa sai, tăng tần suất giao dịch và càng làm cho xác suất “bị trêu” tăng lên.
Ví dụ: NĐT mua HPG ở giá 28 trong một nhịp tăng và kỳ vọng giá cổ phiếu sẽ duy trì đà tăng, nhưng cổ phiếu sau đó điều chỉnh bởi áp lực chốt lời và về giá 26. Do không chuẩn bị cho tình huống cổ phiếu giảm sau mua, nên khi cổ phiếu giảm, nhà đầu tư bị bất ngờ, và quyết định bán ra, nhưng về vùng giá 26, có lực cầu hỗ trợ nên HPG bật tăng trở lại. Nhà đầu tư muốn sửa sai nên lại quyết định mua lại gần giá 28, và giá giảm trở lại, do nhiều người bán ra ở vùng giá 28.
=> Nhà đầu tư ngay lập tức hình thành cảm giác thị trường trêu ngươi. Nếu điều này diễn ra thường xuyên, nhà đầu tư sẽ bị căng thẳng, không dám mua gì, mà đã mua thấy sai rồi thì cũng không dám bán nữa. Điều này lâu dài sẽ bào mòn cả tài khoản và cả sức khỏe tinh thần của nhà đầu tư.
3- Giải pháp
Để giải quyết ảnh hưởng của hành vi “trí nhớ chọn lọc”, chúng ta nên sử dụng nhật ký giao dịch, ghi lại các giao dịch của mình. Hoặc đơn giản hơn, hiện nay các app đầu tư chứng khoán đều có phần “lịch sử giao dịch”. Việc chúng ta nhìn lại toàn bộ quá trình giao dịch gần đây dưới dạng thống kê. Sẽ tránh được các thiên kiến liên quan đến trí nhớ này. Từ đó, nhà đầu tư cũng không phải sợ “thị trường chỉ đợi mình vào rồi giảm, đợi mình bán để tăng”
Còn với kế hoạch giao dịch. Nghe có vẻ to tát, nhưng thật ra chỉ là trả lời vài câu hỏi trước khi giao dịch:
1- Tại sao chúng ta mua?
2- Chúng ta sẽ mua ở vùng giá nào?
3- Chúng ta kỳ vọng mục tiêu bao nhiêu và trong khoảng bao lâu?
4- Và ở giá nào chúng ta biết rằng thương vụ đầu tư này không đúng?
Câu số 4 này thực sự mang lại rất nhiều tác dụng. Ngoài việc xác định mức giá quan trọng để phân biệt một đợt điều chỉnh tự nhiên hay một đợt bán tháo. Còn giúp chúng ta chuẩn bị trước tình huống sau khi mua xong, cổ phiếu có thể điều chỉnh giảm, rồi mới tăng trở lại. Việc chuẩn bị sẵn trong đầu, sẽ khiến chúng ta bình thản với những diễn biến giá sau đó, tránh lý trí bị tê liệt dẫn tới các quyết định sai lầm được gây nên bởi cảm xúc.
Một điều Xuân muốn nói thêm. Khi bán dừng lỗ do giá đi ngược kỳ vọng là khi chúng ta đóng lại một quyết định sai, chứ không phải ra thêm một quyết định. Việc diễn biến giá sau đó, chúng ta sẽ coi nó như một thương vụ mới hoàn toàn, nếu giá tăng thì cũng đừng hối hận, nếu điểm mua phù hợp, thì vẫn sẽ mua lại.
Cuối cùng, nhà đầu tư có thể tham khảo một phần top 10 cổ phiếu tháng 9/2025 của Spring Consulting. Nó được coi như một kế hoạch giao dịch đầy đủ, khi trả lời lần lượt cả 4 câu hỏi trên:
Luận điểm cơ bản và kỹ thuật trả lời cho câu hỏi tại sao mua?
Điểm mua cho câu hỏi mua ở vùng giá nào.
Mục tiêu là giá kỳ vọng trong 1 tháng tới.
Là mức giá mà phân biệt đợt điều chỉnh lành mạnh hay đợt bán mạnh.
Nhà đầu tư có thể tham gia cộng đồng nhà đầu tư của Spring Consulting tại đây. Hoặc quét QR Code bên dưới. Hiện cộng đồng đang miễn phí 100%.
Xem thêm thông tin về Xuân và Spring Consulting tại about